Frans Huygens en Wereldoorlog I

Vrijdag 31 juli 1914. Overal in België luiden de klokken om aan te geven dat de algemene mobilisatie van het leger een feit is. Duizenden miliciens melden zich op 1 augustus 1914 bij hun kazerne. Zo ook Frans Domien Huygens. Deze 31-jarige politieagent uit Borgerhout had in de periode 1903-1905 zijn legerdienst reeds voldaan bij de Grenadiers. Het is ook daar waar hij nu opnieuw ingelijfd wordt: 6^de Divisie, 1^ste Regiment der Grenadiers, V° Bataljon, 4^de Compagnie. Hij maakte deel uit van een “Régiment de forteresse” (Vestingsregiment).

Het actieve veldleger bestond uit zo’n 117.000 manschappen. De regimenten bestonden uit de militieklassen van 1913 (die op dat moment haar legerdienst deed en dus reeds onder de wapens was),  1911 en 1909. De militieklassen 1912, 1910, 1908 en 1907 vormden het ontdubbelde regiment. De klasse 1906 vormde de reserve van deze twee eenheden.
De vestinginfanterie, waartoe Frans behoorde, werd gevormd met 90.000 manschappen uit de klassen 1905, 1904, 1903, 1902 en 1901. De twee oudste militieklassen (1900 en 1899) vormden de vestingreserve. Daarbij boden zich tot oktober nog eens 20.000 vrijwilligers spontaan aan.

De actieve regimenten droegen de nummers 1 tot 14 voor de Linie, 1 & 3 Jagers te Voet, 1 & 2 Karabiniers en 1 Grenadiers, de uit ontdubbeling ontstaande regimenten 21 tot 34 voor de Linie, 4 & 6 Jagers te Voet, 3 & 4 Karabiniers en 2 Grenadiers.
De Vestinginfanterie dragen het nummer van het actieve regiment voorafgegaan door “Vesting”. Na de val van Antwerpen, werden de vestingtroepen ingezet als gewone eenheden aan de Ijzer, tot ze werden ontbonden en ingelijfd bij de actieve troepen.

Dinsdag 4 augustus 1914. Duitse troepen steken massaal de Belgische grens over in Gemmenich, nabij Aken. Het Duitse keizerlijke leger begon aan een snelle opmars tot Visé aan de Maas, waar ze dankzij een opgeblazen brug even werden tegengehouden. De volgende dagen werden in omliggende dorpen honderden burgers vermoord. De Britse regering had intussen een ultimatum gesteld: Duitsland zou binnen de 24u België ontruimen, of hun acties zouden beschouwd worden als een oorlogsverklaring aan Groot-Brittannië. En zo begon de Grooten Oorlog in het Westen.

De vestingsregimenten werden gestationeerd in de versterkte posities van Namen, Luik en Antwerpen waar ze cruciaal waren in de verdediging van de intervallen tussen de forten en de redoutes. Ze stonden onder bevel van de provinciegouverneur van de plaats waar ze gelegerd waren. Van 9 augustus 1914 tot 10 oktober 1914 wordt de eenheid van Frans ingekwartierd in Mechelen in het ‘Dépôt divisionnaire de la 6e Division‘ in de 18de-eeuwse infanteriekazerne Klein Kwartier (later hernoemd in Dossinkazerne, naar Emile baron Dossin de Saint-Georges).

Op 16 september viel het laatste fort van Luik. Het Belgisch veldleger had zich al strijdend teruggetrokken in Antwerpen. De versterkte stad was aangeduid als operationele basis en toevluchtsoord van de politieke instellingen in België. In Antwerpen zouden Groot-Brittannië en Frankrijk de Belgische troepen te hulp komen. Deze hulp kwam, zoals we nu weten, jammer genoeg te laat.

De documenten in zijn militair dossier laten jammer genoeg niet toe een exacte reconstructie te maken van de bewegingen van Frans in deze periode. Er staan nogal wat tegenstrijdigheden in.

Als we de woorden van Frans zelf, op een document gedateerd 1920, mogen geloven, was hij in augustus en september 1914 gelegerd in het voornoemde Dépôt divisionnaire te Mechelen. Vervolgens wordt het militair hospitaal te Weymouth (Engeland) vermeld op 2 oktober. Het is niet duidelijk of hij op die dag daar toekwam, of op die dag vertrok uit België. In ieder geval moet hij dus vóór 2 oktober gewond zijn geraakt.

Zich terugtrekkend voor het oprukkende Duitse leger, hadden de Vestinggrenadiers eind september Mechelen reeds verlaten. Uit verslagen van soldaten weten we dag ze zich op 3 oktober in het zuiden van de 2de sector bevonden, tussen Oelegem en de Kleine Nete. Nabij het fort van Broechem en het dorpje Emblem bliezen ze verscheidene bruggen op om het Duitse leger te vertragen. Veel van de vestingtroepen waren reeds met de vluchtende Divisies van het veldleger richting Antwerpen getrokken. De overblijvers trokken zich op 8 en 9 oktober via Wijnegem terug richting de pontonbrug die was aangelegd naar Linkeroever aan het Steen. De vestinggrenadiers hielden moedig stand op St-Anneke waar ze samen met de 2de Divisie de aftocht van het leger dekken, maar de situatie was hopeloos. In de avond van 9 oktober werd ook St-Anneke verlaten en marcheerde het leger richting Beveren-Waas, waar generaal Deguise (bevelhebber van de Versterkte Stelling Antwerpen) op 10 oktober toestemming gaf aan de soldaten zich naar Nederland te begeven via De Klinge.

Op 16 december 1914 werd Frans officieel vrijgesteld van verdere actieve dienst in het leger (gereformeerd), waarschijnlijk ongeschikt bevonden wegens zijn verwondingen (“renvoyé dans son foyer en vertu de l’article 205 de l’instruction générale de la mobilisation“^[1]205. Hommes qui ne peuvent rendre aucun service. Les hommes malades qui ne peuvent rendre aucun service soit à l’armée de campagne, soit dans un établissement ou un dépôt, sont dirigés, … Continue reading).
Op 6 maart 1916 werd hij evenwel opnieuw opgeroepen en vertrok hij naar Calais. Voor een nog onbekende reden, verbleef hij het Camp du Ruchard – een rehabilitatiekamp van het Belgische leger in Frankrijk, op zo’n 500km van Calais. Op 9 april 1916 werd hij ingedeeld bij het Détachement des Ouvriers d’Artillerie van Le Havre, waar hij op 27 april toekwam. Tot 10 november 1918 zou hij in de achterhoede blijven, maar van 11 november 1918 tot 31 januari werd hij naar het front gestuurd. Hij zou nog in dienst blijven tot zijn demobilisatie op 31 maart 1919.

Mars van het 1ste Regiment der Grenadiers – Koninklijke Muziekkapel der Gidsen olv Norbert Nozy (©1993 René Gailly International Productions)